ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΔ΄ Η υπόληψις του εαυτού μας και η παρακίνησις του διαβόλου μας κάνουν
να κρίνουμε με αυθάδεια τον πλησίον. Πως πρέπει να αντιστεκώμαστε σε αυτά.
Από την ρίζα της φιλαυτίας, την
οποία έχουμε αναφέρει πολλές φορές, δηλαδή από την αγάπη και την τιμή που έχουμε
για τον εαυτό μας, προέρχεται μία άλλη κακία που μας προξενεί πάρα πολύ μεγάλη
ζημία· αυτή είναι η αυθάδης κρίσις και κατάκρισις που κάνομε σε βάρος του
πλησίον μας. Από την κατάκρισι αυτή φθάνουμε στο σημείο να εξευτελίζουμε τους
αδελφούς, να τους καταφρονούμε και να τους ταπεινώνουμε. Αυτό το ελάττωμα όπως
προέρχεται από την υπερηφάνεια, από αυτήν θάλπεται και τρέφεται με προθυμία.
Γιατί αυτή η υπερηφάνεια μαζί με την κατάκρισι, αυξάνεται συνέχεια, επειδή,
χωρίς να το καταλάβουν, αρέσκεται η μία με την άλλη και πλανώνται συγχρόνως.
Όση μεγαλύτερη υπόληψι και τιμή
έχουμε για τον εαυτό μας, τόσο περισσότερο παρακινούμαστε να κατακρίνουμε και να
καταφρονούμε τους άλλους, νομίζοντας ότι εμείς είμαστε μακριά από εκείνες τις
ατέλειες και τα ελαττώματα που νομίζουμε ότι έχουν αυτοί. Και ο πανούργος
διάβολος που βλέπει μέσα μας μια τόσο κακή διάθεσι, παραμένει πάντοτε άγρυπνος
για να μας ανοίγη τα μάτια και να μας κρατά ξάγρυπνους για να βλέπουμε και να
εξετάζουμε και να μεγαλοποιούμε τα ελαττώματα των άλλων. Αλλά οι αμελείς δεν το
πιστεύουν και δεν γνωρίζουν πόσο φροντίζει και πόσο συνεργεί ο εχθρός αυτός να
τυπώση στο νού μας αυτά τα μικρά ελαττώματα του ενός και του άλλου.
Γι αυτό, εάν αδελφέ μου, αγρυπνή
αυτός για να σε ζημιώση, στάσου και συ άγρυπνος για να μη πέσης στις παγίδες
του. Και αμέσως μόλις σου παρουσιάση κάποιο ασφάλμα του πλησίον σου, γύρισε πίσω
από τον λογισμό αυτόν, διότι έχει γραφή· «καθένας σας να μη σκέπτεσθε την κακία
του πλησίον» (Ζαχ. 8,17). Κι αν ακόμη αισθάνεσαι ότι παρακινείσαι να τον κρίνης,
σκέψου ότι η εξουσία αυτή δεν δόθηκε σε σένα. Αλλά κι αν σου είχε δοθή, δεν θα
μπορούσες να κρίνης σωστά όντας εσύ ο ίδιος περικυκλωμένος από χίλιους λογισμούς
και πάθη και πολύ εύκολος να έχης κακή ιδέα για τους άλλους, χωρίς δίκαιη αιτία.
Το δραστικώτερο φάρμακο της κακίας
αυτής είναι το να ασχολήσαι πάντοτε να ερευνάς με τον λογισμό σου τα δικά σου
πάθη και τις δικές σου κακίες, τα οποία είναι τόσο πολλά και τόσο απόκρυφα, που
μόνον για να τα γνωρίσης και να τα θεραπεύσης, δεν θα σου φθάσουν όλες οι ημέρες
της ζωής σου, και όχι να σου περισσέψη καιρός για να εξετάζης τις πράξεις των
άλλων. Εάν έτσι ερευνάς και κρίνης μόνον τα δικά σου πάθη, θα καθαρίσης τους
εσωτερικούς οφθαλμούς του νού σου από εκείνους τους κακούς χυμούς και τα μεγάλα
δοκάρια που βρίσκονται μέσα· από τα οποία παρακινείσαι να βλέπης τα μικρά
ξυλαράκια, που έχουν οι άλλοι στα μάτια τους, όπως είπε ο Κύριος: «Γιατί βλέπεις
το σκουπιδάκι στο μάτι του αδελφού σου και δεν καταλαβαίνεις το δοκάρι που
βρίσκεται στο δικό σου το μάτι;» (Ματθ. 7,3).
Γνώριζε, ότι όπως εξετάζεις με κακή
διάθεσι κάποιο πάθος του αδελφού σου, κάποια ρίζα του ίδιου πάθους βρίσκεται και
μέσα στην καρδιά σου, που σύμφωνα με την διάθεσι και το πάθος που έχει, έτσι με
εμπάθεια κρίνει και τα των άλλων, όπως έχει γραφή· «ο κακός άνθρωπος από το
απόθεμα της καρδιάς του βγάζει πονηρά πράγματα» Ματθ. 12,35). Γιατί και με άλλον
τρόπο, ένας καθαρός και απαθής οφθαλμός, με απάθεια βλέπει τα πράγματα και όχι
με πονηριά· «Καθαρός είναι ο οφθαλμός όταν δεν βλέπη πονηρά» (Άββ. 1,13). Έτσι
όταν σου έλθη κάποιος λογισμός για να κρίνης άλλους για κάποιο ελάττωμα,
αγανάκτησε κατά του εαυτού σου ως φταίχτη και εργάτου του ίδιου σφάλματος, και
πές στην καρδιά σου· «Πως εγώ ο ταλαίπωρος βρισκόμενος στο ίδιο σφάλμα θα σηκώσω
κεφάλι για να ιδώ και να κρίνω τα σφάλματα των άλλων;». Και έτσι τα όπλα που θα
μεταχειρισθής για τα σφάλματα των άλλων, μεταχειρίσου τα κατά του εαυτού σου,
για να θεραπεύσης τις πληγές σου.
Κι αν ακόμη το σφάλμα κάποιου
αδελφού μπορεί να είναι δημόσιο και φανερό, εσύ αιτιολόγησέ το με αγάπη και
φιλαδελφία και πές ότι στον αδελφό εκείνον με το να βρίσκωνται άλλες αρετές
κρυμμένες, για να φυλαχθούν αυτές, επέτρεψε ο Θεός να πέση στο σφάλμα αυτό ή αν
έχη μικρό χρονικό διάστημα το ελάττωμα εκείνο, για να παραμένη πιο ταπεινός στα
μάτια τα δικά του· και ακόμη με την καταφρόνησι των άλλων να κάνη κάποιον καρπό
ταπεινώσεως και να ευαρεστήση τον Θεό περισσότερο, και έτσι το κέρδος του θα
είναι μεγαλύτερο από την ζημία του. Αν πάλι η αμαρτία κάποιου είναι όχι μόνο
φανερή, αλλά και μεγάλη και προέρχεται από καρδιά ισχυρογνώμονος, μη τον
κατακρίνης· αλλά τρέξε με το λογισμό σου στις φοβερές κρίσεις του Θεού και θα
δής εκεί και άλλους ανθρώπους που ενώ προηγουμένως ήσαν στην παρανομία σε πολύ
μεγάλο βαθμό, να έχουν φθάσει σε μεγάλα μέτρα αγιότητος με την μετάνοια· και
άλλους πάλι ενώ προηγουμένως ήσαν στον υψηλότερο βαθμό της τελειότητος, να έχουν
πέσει σε αθλιώτατο γκρεμό.
Γι αυτό, να στέκεσαι πάντοτε με φόβο
και τρόμο, περισσότερο για τον εαυτό σου, παρά για κανένα άλλον. Και ας είσαι
βέβαιος ότι όλα εκείνα τα καλά λόγια που θα πής για τον πλησίον και η χαρά που
θα δοκιμάσης γι αυτόν, είναι καρπός και αποτέλεσμα του αγίου Πνεύματος. Και
αντίθετα κάθε καταφρόνησις και αυθάδης κρίσις και καταλαλιά του πλησίον,
προέρχεται από την κακία μας και από διαβολική παρακίνησι.
Έτσι αν κάποιο ελάττωμα του αδελφού
σου σε σκανδαλίση, μην αναπαυθής ποτέ, ούτε να δώσης ύπνο στους οφθαλμούς σου,
μέχρις ότου το διώξης από την καρδιά σου με όλη σου την δύναμι.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕ΄ Η προσευχή
Αν και η απιστία προς τον εαυτό μας
και η ελπίδα προς τον Θεό και η εξάσκησις, είναι τόσο απαραίτητα στον πόλεμο
αυτόν, όπως αποδείχθηκε μέχρις εδώ, περισσότερο αναγκαία και από τα τρία αυτά
είναι η προσευχή (που είπαμε ότι είναι το τέταρτο όπλο στο πρώτο κεφάλαιο)· με
αυτήν μπορούμε να λάβουμε από τον Κύριό μας, όχι μόνον εκείνα που είπαμε, αλλά
και κάθε άλλο καλό. Γιατί η προσευχή είναι μέσον και όργανο για να λάβουμε όλες
εκείνες τις χάρες που μας πλημυρίζουν προερχόμενες από εκείνη την πηγή της
αγάπης και της αγαθότητος του Θεού· με την προσευχή θα βάλης το μαχαίρι στο χέρι
του Θεού, για να πολεμά και να νικά για σένα. Και για να μεταχειρισθής καλά την
προσευχή αυτή, πρέπει να την κάνης παντοτεινή και να γίνη συνήθεια, και να
κοπιάζης για να έχης τα εξής αποτελέσματα.
α΄) Να έχης πάντοτε μία ζωντανή
επιθυμία να υπηρετής τον Θεό σε κάθε περίπτωσι, με εκείνον τον τρόπο, που είναι
αρεστός στον Θεό. Και για να ανάψη μέσα σου η επιθυμία αυτή, σκέψου καλά, ότι ο
Θεός, εξ αιτίας των υπερθαυμασίων εξοχοτήτων, αγαθότητας, λέγω, μεγαλωσύνης,
σοφίας, ωραιότητας, και άλλων αμέτρητων τελειοτήτων, είναι υπεράξιος να
υπηρετήται και να τιμάται· ότι αυτός για να σε υπηρετήση, βασανίσθηκε και
κοπίασε τριάντα τρία χρόνια, θεράπευσε και χάρισε υγεία στις βρωμερές σου
πληγές, που ήταν δηλητηριασμένες με την κακία της αμαρτίας· όχι με κρασί και
λάδι και έμπλαστρα· αλλά με το πολύτιμο Αίμα του, που έτρεξε από τις πανάγιες
φλέβες του και από τις καθαρώτατες σάρκες, που καταξεσχίσθηκαν από τις
μαστιγώσεις, τα αγκάθια και τα καρφιά. Και ακόμη, σκέψου πόσο μας συμφέρει αυτή
η υπηρεσία. Διότι γινόμαστε κύριοι του εαυτού μας, ανώτεροι από τον διάβολο και
υιοί του ίδιου του Θεού.
β΄) Να έχης μία ζωντανή και θερμή
πίστι ότι ο Θεός θα σου δώση ό,τι χρειάζεται για την υπηρεσία του και για δική
σου ωφέλεια. Αυτή η αγία πίστις και ελπίδα είναι το σκεύος, το οποίο η
ευσπλαγχνία του Θεού γεμίζει από τους θησαυρούς των χαρίτων του. Και όσο αυτό
είναι μεγαλύτερο και έχει μεγαλύτερη χωρητικότητα, τόσο πλουσιώτερα η προσευχή
θα μεταστραφή στο στήθος μας. Και Πως είναι δυνατόν ο αναλλοίωτος και
παντοδύναμος Θεός να σταματήση από το να μας κάνη μετόχους των χαρίτων του, τη
στιγμή που ο ίδιος μας πρόσταξε να τους τις ζητούμε; και υποσχέθηκε να μας δώση
το πνεύμα του, αν του το ζητήσουμε με πίστι και υπομονή; Διότι είπε· «Πόσο
περισσότερο ο επουράνιος πατέρας θα δώση Πνεύμα Άγιο σε εκείνους που το ζητάνε;»
Λουκ. 11,13). Και πάλι· «Όλα όσα θα ζητήσετε στην προσευχή με πίστι, θα τα
λάβετε» (Ματθ. 21,22).
γ΄) Πρέπει να πλησιάσης στην προευχή
με σταθερή απόφασι να επιθυμής μόνο το θείο του θέλημα και όχι το δικό σου, τόσο
στο να ζητάς όσο και στο να λαμβάνης εκείνο που ζητάς· δηλαδή, να προσεύχεσαι
γιατί το θέλει ο Θεός· και να επιθυμής να σε επακούση, διότι και εκείνος έτσι
θέλει. Και με συντομία η απόφασίς σου να είναι να ενώνης την θέλησί σου με την
θέλησι του Θεού, και όχι να θέλης ο Θεός να υποχωρήση στην δική σου την θέλησι.
Και αυτό γιατί; Όντας η θέλησί σου
μολυσμένη από την φιλαυτία, πολλές φορές σφάλλει και δεν ξέρει τι ζητάει. Ενώ η
θέλησις του Θεού είναι ενωμένη πάντοτε με ανέκφραστη αγαθότητα και δεν μπορεί
ποτέ να σφάλλη. Οπότε αυτή είναι κανόνας και βασίλισσα όλων των άλλων θελήσεων
και πρέπει να την ακολουθούν όλες οι άλλες θελήσεις των λογικών κτισμάτων και να
υπακούουν σ αυτήν.
Γι αυτό πρέπει να ζητάς πάντοτε
εκείνα που αρέσουν στον Θεό. Αν όμως και έχης και κάποια αμφιβολία για κάποιο
πράγμα από αυτά ότι δεν αρέσει στον Θεό, θα το ζητήσης με την απόφασι ότι, το
θέλεις, αν θέλη ο Θεός να το έχης. Και εκείνα που γνωρίζεις ότι σίγουρα είναι
αρεστά στον Θεό (όπως είναι οι αρετές) θα τα ζητήσης περισσότερο, για να
υπηρετήσης και να ευχαριστήσης μόνο αυτόν και για κανένα άλλο σκοπό και στόχο,
και αν ακόμη αυτός είναι πνευματικός.
δ΄) Πρέπει να πηγαίνης στην προσευχή
στολισμένος με ανάλογα έργα για τα ζητήματά σου· και μετά την προσευχή να
κοπιάζης περισσότερο για να γίνης δεκτικός της χάριτος και της αρετής που ζητάς
από τον Θεό. Γιατί διαφορετικά το να ζητά κάποιος μία αρετή από τον Θεό, έπειτα
να μη χρησιμοποιή τρόπους και έργα για να γίνη δεκτικός της χάριτος της αρετής
που ζητάει από τον Θεό (διότι η εξάσκησι της προσευχής πρέπει να συνοδεύεται
πάντοτε από τον αγώνα να νικάμε τον εαυτό μας, ώστε να αλληλοβοηθούνται το ένα
ακολουθώντας το άλλο), αλλά να δείχνη αδιαφορία, αυτό σημαίνει ότι εκπειράζει
τον Θεό και ότι δεν τον παρακαλεί. Γι αυτό και ο θείος Ιάκωβος είπε· «Πολύ
ισχύει δέησις δικαίου ενεργουμένη
(83)», δηλαδή «Η
παράκλησις του δικαίου έχει μεγάλη δύναμι και αποτελεσματικότητα» (Ιάκ. 5,14).
ε΄) Στην προσευχή σου πρέπει να
διατηρής εκείνα τα τέσσερα πράγματα που είπε ο Μέγας Βασίλειος: πρώτον, να
δοξολογής τον Θεό· δεύτερον να τον ευχαριστής για τις ευεργεσίες που σου έκανε·
τρίτον, να εξομολογήσαι σ αυτόν ότι είσαι αμαρτωλός και παραβάτης των εντολών
του· και τέταρτον, να ζητάς εκείνο που είναι απαραίτητο για τη σωτηρία σου.
Παραδείγματος χάριν, μπορείς να
προσευχηθής με τον εξής τρόπο: «Κύριε και Θεέ μου, σε υμνώ και σε ευχαριστώ για
την φυσική σου δόξα και την άπειρη μεγαλειότητα, και σε ευχαριστώ διότι με
δημιούργησες μόνον εξ αιτίας της αγαθότητός σου και με λύτρωσες τόσες πολλές
φορές, που κι εγώ ο ίδιος δε γνωρίζω και με λευθέρωσες από τα χέρια των εχθρών
μου· ναί, το ομολογώ ότι εγώ πάντοτε ήμουν παραβάτης των αγίων σου εντολών και
αχάριστος απέναντι όλων των ευεργεσιών που μου έκανες. Αλλά εσύ Θεέ μου, μην
προσβάλλεσαι από την αχαριστία μου, αλλά βοήθησέ με και τώρα και μη μου αρνηθής
αυτό που σου ζητώ για την σωτηρία της ψυχής μου». Και αν εξασκείσαι σε κάποια
αρετή, με τον ίδιο τρόπο ζήτησε και αυτήν από τον Θεό· και αν κάποιος σε
στενοχωρή για κάτι, μη ξεχάσης να ευχαριστήσης τον Θεό γι αυτό το αντίθετο που
σου έδωσε. Γιατί και αυτό δεν είναι μικρή ευεργεσία.
στ΄) Γιά να λάβη η προσευχή την
δύναμί της και να εκπληρώση ο Θεός τις επιθυμίες μας, τόσο λόγω της φυσικής του
αγαθότητος και ευσπλαγχνίας, όσο και από τις αξιομισθίες της ζωής και του πάθους
του Μονογενούς Υιού του και λόγω της υποσχέσεώς του να μας εισακούη, θα
τελειώσης την προσευχή σου με ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω λόγια: Χάρισέ
μου Θεέ μου αυτή τη χάρι, λόγω της υπερβολικής σου ευσπλαγχνίας. Ας έχουν
παρρησία ενώπιόν σου οι αξιομισθίες της ζωής και του πάθους του αγαπητού σου
Υιού, για να πετύχω αυτή την χάρι που σου ζητώ· Θυμήσου, Κύριε, Πως υποσχέθηκες
σε μας ότι θα μας εισακούης, λέγοντας· «Ενώ ακόμη θα μιλάς, θα σου πω· να, είμαι
μπροστά σας» (Ησ. 58,9). Και άλλες φορές πάλι θα ζητήσης χάρες λόγω της
παρρησίας Αειπαρθένου Μαρίας και των άλλων Αγίων που έχουν μεγάλη δύναμι κοντά
στον Θεό και τιμούνται πολύ από αυτόν, διότι στη ζωή αυτή τίμησαν πολύ την θεϊκή
του Μεγαλειότητα.
ζ΄) Πρέπει να προσεύχεσαι πάντοτε
και με υπομονή. Γιατί η ταπεινή υπομονή νικά τον ανίκητο Θεό και ελκύει το έλεός
του. Και αν η συχνή και ανυποχώρητη υπομονή της χήρας του ευαγγελίου, έκανε τον
κριτή να υποχωρήση στα ζητήματά της, και μάλιστα κριτή που ήταν όλο αδικία και
πονηρία, σύμφωνα με την ευαγγελική διήγησι, την οποία είπε ο Κύριος επίτηδες,
για να μην υποχωρούμε, αλλά να επιμένουμε στην προσευχή· «τους έλεγε και
παραβολή για να προσεύχωνται συνέχεια και να μην αποκάμνουν» (Λουκ. 18,1)· αν
λέγω ο κριτής της αδικίας υποχώρησε στα ζητήματα της χήρας, Πως δεν θα υποκύψη
τις παρακλήσεις μας ο Θεός, που είναι το αποκορύφωμα των αγαθών; Έτσι, αν κάποτε
κατά τη προσευχή σου, αργήση να σου απαντήση ο Θεός, και μάλιστα αν σου δείξη
σημάδια ότι δεν σε εισακούει, εσύ να συνεχίσης να προσεύχεσαι πάλι, έχοντας
σταθερή και ζωντανή την ελπίδα της βοήθειάς του. Επειδή στον Θεό δεν λείπουν
ποτέ, μάλλον υπάρχουν με περίσσεια σε υπερβολικό βαθμό, όλα εκείνα που τον
αναγκάζουν να ευεργετή τους άλλους.
Γι αυτό, εάν ηέλλειψις και η αιτία
δεν προέρχεται από τον εαυτό σου, να είσαι βέβαιος και σίγουρος ότι θα λάβης
εκείνο που θα ζητήσης· εάν όμως και δεν το λάβης, διότι δεν σου συμφέρει, να
γνωρίζης ότι και τότε πάλι έλαβες, ίσως και περισσότερο από εκείνο που ζητούσες
και ότι από την αποτυχία αυτή, θα έχης μεγαλύτερη ωφέλεια. Και όσο περισσότερο
δεν εισακούεσαι, τόσο περισσότερο να ταπεινώνεσαι μπροστά στα μάτια του Θεού·
και αναλογιζόμενος την αναξιότητά σου και στηριζόμενος πάντοτε πάνω στην
ευσπλαγχνία του Θεού, να αυξάνης πάντοτε το θάρρος σου και την ελπίδα σου σ
αυτόν. Η ελπίδα αυτή τόσο περισσότερο πολεμείται από τον εχθρό, όσο περισσότερο
θα είναι αρεστή στον Κύριο.
Πάνω από όλα να ευχαριστής πάντοτε
τον Θεό, ομολογώντας και αναγνωρίζοντάς τον ως αγαθό, σοφό και αγαπητό ευεργέτη
σου, τόσο όταν δεν λαμβάνης μερικά από εκείνα που ζητάς, όσο και όταν σου
δίνεται όλο εκείνο που ζήτησες
(84),
παραμένοντας σε κάθε σου αίτημα σταθερός και χαρούμενος κάτω από την ταπεινή
υποταγή της θείας του πρόνοιας.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
83.
Ενεργουμένη προσευχή, κατά τον Άγιο Μάξιμο, είναι εκείνη που συνοδεύεται από τα
απαραίτητα έργα στηνπροσευχή, τόσο εκείνου που προσεύχεται όσο και του άλλου για
τον οποίον κάποιος προσεύχεται.
84.
Σύμφωνα με αυτά λέγει και ο ιερός Χρυσόστομος (λόγος α΄ στους Ανδριάντας):
«Μεγάλο αγαθό είναι η προσευχή, όταν γίνεται με ευχάριστη διάνοια. Πρέπει να
εκπαιδεύσουμε τους εαυτούς να ευχαριστούμε τον Θεό μας, όχι μόνον όταν
λαμβάνουμε αλλά και όταν δεν λαμβάνουμε· γιατί άλλοτε δίνει και άλλοτε δεν
δίνει, πάντοτε όμως προς το συμφέρον. Ώστε κι αν λάβης, κι αν δεν λάβης, χωρίς
να λάβης, έχεις λάβει. Και αν πετύχης, κι αν δεν πετύχης, πέτυχες, χωρίς να έχης
πετύχη· διότι μερικές φορές περισσότερο ωφέλιμο είναι το να μη λάβη κανείς.
Διότι αν δεν ήταν συμφέρον, πολλές φορές το να μη λάβουμε, θα μας το έδινε· ώστε
το να αποτύχη κανείς, σύμφωνα με το συμφέρον του, αυτό είναι επιτυχία».
Απόδοση στη νέα Ελληνική: Ιερομόναχος Βενέδικτος
Έκδοση Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος
