ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μ΄ Πως μπορούμε σε διάφορες αφορμές να χρησιμοποιήσουμε την άσκησι
μιας και της αυτής αρετής.
Επειδή είπαμε παραπάνω, ότι η
άσκησις μιας μόνης αρετής, η οποία γίνεται για λίγο καιρό, είναι πιο καρποφόρα
και ωφέλιμη, παρά αυτή που γίνεται με εξάσκησι των πολλών μαζί αρετών, και ότι
σύμφωνα με εκείνη θα κυβερνούνται οι αφορμές, που μας τυχαίνουν, αν και είναι
διαφορετικές μεταξύ τους, γι αυτό, τώρα πρόσεχε να μάθης τον τρόπο, που μπορεί
να γίνη αυτό πολύ εύκολα.
Πολλές φορές συβαίνει σε μία και την
ίδια ημέρα ή και ώρα, να μας ελέγξη χωρίς αιτία κάποιος για μία μας πράξι, που
είναι καλή, ή να μη μας κάνη μία χάρι, που ζητήσαμε από κάποιον, ή να μας τύχη
κανένα άλλο, που να δίνη κακή υποψία για μας χωρίς αιτία, ή να ακολουθήση
κανένας πόνος του σώματός μας· ή να μας προστάξη ανώτερός μας κανένα πράγμα, που
δεν μας αρέσει ή να μας συμβούν άλλα σκληρά και δυσκολοϋπόφερτα, από τα οποία
είναι γεμάτη η ταλαίπωρη ζωή του ανθρώπου. Στην μεγάλη ποικιλία, λέω, αυτών ή
άλλων παρόμοιων γεγονότων, μπορούμε να προβάλλουμε διάφορες πράξεις αρετής· αλλά
για να διαφυλάξουε το κανόνα που έχει ορισθή, πρέπει να γυμνασθούμε με πράξεις,
οι οποίες να είναι όλες ομοειδείς και όμοιες με την αρετή, που έχουμε τότε στα
χέρια μας.
Γιά παράδειγμα· ανίσως στο χρόνο που
θα έλθουν οι αφορμές που ειπώθηκαν, γυμναζώμαστε στην υπομονή, θα κάνουμε
ενέργειες, στο να υποφέρουμε όλες αυτές τις αφορμές θεληματικά και με αγαλλίασι
ψυχής· αν η άσκησί μας είναι στην ταπείνωσι, θα κάνη τον εαυτό μας να γνωρίση,
Πως είναι άξιος κάθε κακού σε όλα αυτά τα αντίθετα που μας ήρθαν αν είναι ο
αγώνας μας στην υποταγή, θα υποταχθή πρόθυμα στο πολύ πιο ισχυρό χέρι του Θεού·
και για θεραπεία δική του (επειδή και έτσι θέλει), θα υποταχθούμε και στα
κτίσματα τα λογικά, και ακόμη και στα άλογα και στα άψυχα, από τα οποία
προέρχονται σε μας αυτά τα βάσανα και οι θλίψεις.
Αν πάλι γυμναζώμαστε στην πτωχεία,
πρέπει να υπομένουμε και να είμαστε ευχαριστημένοι από κάθε παρηγοριά, ή μεγάλη
ή μικρή, αυτού του κόσμου. Αν είναι η άσκησί μας στην αγάπη, θα προβάλλουμε
πράξεις αγάπης και προς τον πλησίον, μιας και αυτός μας έγινε όργανο του καλού,
που μπορούμε να αποκτήσουμε και προς το Θεό, εφόσον αυτός είναι η πρώτη και
αγαπητή αιτία, από την οποία προέρχονται ή επιτρέπονται αυτές οι θλίψεις, για
την δική μας εξάσκησι και πνευματική προκοπή. Από αυτά που είπαμε, γίνεται
φανερό, ότι και με μία μόνη αφορμή τυχόν αρρώστειας ή άλλης θλίψεως, που μπορεί
να μας ακολουθή για πολύ καιρό, μπορούμε να κάνουμε πράξεις εκείνης της αρετής,
που τότε εξασκούμε.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΑ΄ Ο καιρός που πρέπει να βάλλουμε στην εξάσκηση κάθε αρετής· και
περί των σημείων της προκοπής μας.
Όσον αφορά το χρονικό διάσημα το
οποίο πρέπει να διαθέτουμε για την εξάσκησι της κάθε αρετής, αυτό δεν πρέπει να
το καθορίσουμε εμείς. Γιατί αυτό πρέπει να το κανονίζη κανείς σύμφωνα με την
θέσι του, την ανάγκη του, την πρόοδο που κάνει στην πνευματική ζωή και σύμφωνα
με την διάκρισι εκείνου του Γέροντα ή του Πνευματικού που μας καθοδηγεί σ αυτήν.
Αν όμως δείξουμε επιμέλεια πραγματική και χρησιμοποιούμε τους τρόπους που
είπαμε, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μέσα σε λίγες εβδομάδες σημειώνεται μεγάλη
πρόοδος. Σημείο ότι είχαμε κάποια πρόοδο στην αρετή, είναι η σταθερή συνέχισις
της εξασκήσεως στην αρετή. Και αυτό πρέπει να συμβαίνη ακόμη και τον καιρό της
σκοτίσεως και στενοχώριας της ψυχής, ακόμη και τον καιρό που θα αφαιρεθούν από
εμάς, κατά θεία οικονομία, οι πνευματικές χαρές και παρηγοριές
(77).
Πολύ καθαρό σημείο της προόδου μας
είναι και ο πόλεμος που μας κάνει η σάρκα για να προβάλλουμε τα έργα της αρετής.
Γιατί, όσο αδυνατίζει ο σαρκικός πόλεμος, πρέπει να γνωρίζουμε ότι προκόψαμε
στην αρετή.
Έτσι όταν δεν αισθανώμαστε πόλεμο ή
αποστασία στο αισθητικό και κατώτερο μέρος, ή όταν τύχουν ξαφνικά τα αίτια και
οι προσβολές
(78), αυτό είναι
σημείο ότι πετύχαμε στην αρετή. Αλλά και όταν οι πράξεις μας συνοδεύωνται με
μεγαλύτερη προθυμία στην εκτέλεσί τους από πρώτα και υπάρχει και πνευματική
χαρά, τότε μπορούμε περισσότερο να υπολογίσουμε ότι προοδεύσαμε στην αρετή.
Όμως παρ όλα αυτά ποτέ δεν πρέπει να
έχουμε την βεβαιότητα ότι αποκτήσαμε τις αρετές ή νικήσαμε εντελώς κάποιο πάθος,
μολονότι ύστερα από πολύ καιρό και πολλούς πολέμους δεν αισθανθήκαμε τις
κινήσεις του πλέον, διότι εδώ μπορεί να είναι κρυμμένη η πανουργία και η
ενέργεια του διαβόλου και της φύσεώς μας που μας εξαπατά. Έτσι, μερικές φορές
αυτή είναι κακία, που από κάποια κρυφή υπερηφάνεια παρουσιάζεται ως αρετή· και
εκτός από αυτό, αν σκεφθούμε την τελειότητα, στην οποία μας προσκαλεί ο Θεός,
ακόμη κι αν είχαμε προοδεύση πολύ στην αρετή, πάλι δεν μπορούμε να σκεφθούμε ότι
μπήκαμε στην αρχή και στα πρώτα της σύνορα
(79).
Έπειτα μέσα στο βάθος της καρδιάς
μας βρίσκονται τόσα κρυπτά και τόσα λεπτά πάθη, που ούτε καν γνωρίζουμε ότι
είναι πάθη. Πως λοιπόν μπορούμε να ξεθαρρέψουμε ότι καθαρισθήκαμε από τα πάθη;
Και αν εκείνοι οι πολύ δυνατοί και προφητικοί οφθαλμοί του Δαβίδ, δεν μπορούσαν
να τα γνωρίζουν αυτά, Πως μπορούμε να τα γνωρίσουμε εμείς; Γι αυτό όπως εκείνος
παρακαλούσε τον Θεό να τον καθαρίση από αυτά, «Από τα κρυφά μου πάθη καθάρισέ
με» (Ψαλμ. 18,13), έτσι και μείς είμαστε υποχρεωμένοι πάντοτε να παρακαλούμε για
την κάθαρσι των παρομοίων κρυφών παθών. Γιατί εμείς καταλαβαίνουμε μόνο τις
ενέργειες και τα κλαδιά των παθών, δεν μπορούμε όμως να γνωρίσουμε τις δυνάμεις
τους και τις ρίζες τους, χωρίς τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Γι αυτό και
μόνον όταν ενεργούν, καταλαβαίνουμε ότι έχουμε πάθη. Όταν όμως αυτά ησυχάζουν
(80), νομίζουμε
ότι φθάσαμε στην τελειότητα.
Γι αυτό εσύ ως αρχάριος στον πόλεμο,
και σαν ένα βρέφος που τότε γεννήθηκες για να πολεμάς, να γυμνάζεσαι πάντοτε με
προθυμία, σαν να μην είχες κάνει ακόμη αρχή στην αρετή. Και καλύτερα να
φροντίζης να προοδεύης στις αρετές, παρά να εξετάζης και να ζητάς σημεία της
δικής σου πνευματικής προόδου.
Γιατί ο Κύριός μας, ο αληθινός Θεός
και μόνος εξεταστής των καρδιών μας, μερικούς φωτίζει να γνωρίζουν την πρόοδό
τους και μερικούς δεν τους φωτίζει, όπως γνωρίζει ότι εξ αιτίας αυτής της
γνώσεως μπορεί να επακολουθήση η ταπείνωσις ή η υπερηφάνεια, και από το ένα
μέρος ως φιλόστοργος Πατέρας εμποδίζει τον κίνδυνο, και από το άλλο τους δίνει
αφορμή για να αυξήσουν την αρετή. Όμως κι εκείνος που δεν γνωρίζει την πρόοδό
τους ας συνεχίζη την εξάσκησι των αρετών του και θα το γνωρίζη τότε, όταν φανή
αρεστό στον Θεό· και αυτό για μεγαλύτερο καλό δικό του.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
77.
Και ο Αββάς Ισαάκ (λόγος ιβ΄) θέλει να τοποθετούμε σημάδια σε κάθε βήμα που
κάνουμε για να γνωρίζουμε την πρόοδό μας ή την πλάνη του εχθρού· λέγει μάλιστα
και τα εξής σημεία· όταν βλέπης ότι ο νους σου όχι με κάποια βία, αλλά ελεύθερα
τρέχει στους αγαθούς λογισμούς, αυτό είναι σημείο ότι προοδεύεις. Παρόμοια όταν
στεκόμενος στην προσευχή, ο νους σου δεν γυρίζη εδώ κι εκεί, αλλά και ο στίχος
του ψαλμού, κόβεται από την γλώσσα σου και σου έρχεται σιωπή και θαυμασμός χωρίς
να το θέλης εσύ. Και πάλι όταν βλέπης ότι σε κάθε σου ενθύμησι και κάθε λογισμό,
και κάθε μελέτη και θεωρία, γεμίζουν τα μάτια σου από δάκρυα, χωρίς βία.
Παρόμοια όταν βλέπης σε μερικά χρονικά διαστήματα να βυθίζεται όλος ο νους σου
στην καρδιά σου, και να μένη εκεί λίγη ώρα και μετά από αυτό βέπης όλα τα μέλη
σου εξασθενημένα και βασιλεύη στους λογισμούς σου ειρήνη, όλα αυτά, λέγει ο
άγιος είναι σημείο της προόδου μας.
78.
Αλλά ούτε τότε πρέπει να ξεθαρρέψουμε, αν δεν ταραχθούμε, όταν μας τύχουν
ξαφνικά τα αίτια των παθών. Επειδή, αν υποθέσουμε ότι δεν ταραχθήκαμε την μία ή
τις δυό φορές την ημέρα, όντας σε καλή κατάστασι, πιθανόν την τέταρτη ή την
πέμπτη φορά να ταραχθούμε από τα πάθη. Και για να μιλήσω πιο απλά, επειδή ο
άνθρωπος έχει την τρεπτότητα σαν κάτι το φυσικό και μπορεί από ώρα σε ώρα να
αλλάξη, και την μία στιγμή να βρίσκεται στον παράδεισο και την άλλη στον άδη, γι
αυτό πρέπει πάντοτε να έχη φόβο στην καρδιά του, όπως παραγγέλλει ο Παύλος· «να
κατεργάζεσθε την σωτηρία σας με φόβο και τρόμο» (Φιλιπ. 2,12) και ποτέ δεν θα
μπορέση να ξεθαρρέψη σε όλη του τη ζωή.
79.
Γι αυτό και οι Πατέρες και μάλιστα ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, ωνόμασαν και
αυτήν την τελειότητα των τελείων ατελή και λειψή· «η ατέλειωτη τελειότητα των
τελείων». Και ο Παύλος σε αυτό ορίζει την τελειότητα, στο να τρέχουμε πάντοτε
μπροστά και να μη γυρίζουμε πίσω, και στο να νομίζουμε ότι δεν κατωρθώσαμε
τίποτε· γι αυτό και αυτός αποκαλεί τον εαυτό του ατελή, και λέγει ότι δεν
μπόρεσε να λάβη τίποτε· «Δεν λέω ότι έλαβα πλέον το βραβείο και έχω κατορθώσει
την πνευματική μου τελειοποίησι… Αδελφοί, εγώ δεν νομίζω ακόμη ότι επέτυχα το
σκοπό, για τον οποίον απεστάλθηκα από τον Κύριο. Όσα κι αν έχω εργασθή και όσα
και αν έχω κατορθώσει δεν φρονώ ότι ανταποκρίθηκα πλήρως στην αποστολή μου. Αλλά
ένα πράγμα κάνω και για ένα φροντίζω· να λησμονώ τα όσα έγιναν στο παρελθόν και
να απλώνωμαι συνέχεια και να σπεύδω σε εκείνα που είναι εμπρός μου και πρέπει να
εκτελέσω». Και θέλοντας να φανερώση ότι η τελειότητα βρίσκεται σε αυτό, λέγει·
«Όσοι λοιπόν προσπαθούμε να γίνουμε τέλειοι, αυτό ας φρονούμε» (Φιλιπ. 3,12-15).
Δηλαδή, αυτό είναι η τελειότητα, το να φρονούμε ότι δεν φθάσαμε ποτέ στην
τελειότητα. Και αυτό είναι η στάσι της αρετής, το να μη στεκώμαστε, αλλά να
τρέχουμε πάντοτε προς αυτήν, πράγμα που φαίνεται κάπως παράξενο όταν λέγεται.
80.
Από που καταλαβαίνουμε ότι αυτά ησυχάζουν μέσα στην καρδιά μας; Από το εξής
σημάδι· γιατί όταν συναντήσουμε κάποιο αίτιο και μάλιστα ξαφνικό που να παρακινή
τα πάθη, τότε καταλαβαίνουμε κι εμείς ότι τα πάθη μας ταράσσουν και θαυμάζουμε
που ήταν κρυμμένα και ξεφύτρωσαν. Γι αυτό και ωραία είναι και η παρομοίωσις που
κάνει γι αυτό και ο αββάς Ισαάκ. Λέγει, ότι όπως τον χειμώνα τα χορτάρια και τα
βότανα εξαφανίζονται από την επιφάνεια της γης, οι ρίζες τους όμως είναι
κρυμμένες στο βάθος της γης, και αμέσως μόλις μυρίζουν τις ανοιξιάτικες βροχές,
ξεφυτρώνουν και γεμίζουν το πρόσωπο της γης, έτσι συμβαίνει και με τα πάθη. Και
για να το πω πιο έξυπνα· όπως αυτή η γη καταράσθηκε να βλαστάνη αγκάθια και
τριβόλια, έτσι και η ανθρώπινη φύσις μας, αφού εφθάρη και σπείρεται και
συλλαμβάνεται με αμαρτία, φυσικά κατά κάποιον γεννά τα πάθη και ποτέ δεν έχει
εμπιστοσύνη.
Απόδοση στη νέα Ελληνική:
Ιερομόναχος Βενέδικτος
Έκδοση Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος
Έκδοση Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος
