ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΔ΄ Μερικές γνώσεις που είναι χρήσιμες, για να νικήσουμε τα πάθη και
να ακοκτήσουμε νέες αρετές.
Αν και σου είπα ως τώρα πολλά,
δείχνοντάς σου τον τρόπο που θα χρησιμοποιής, για να νικήσης τον εαυτό σου και
να οπλισθής από τις αρετές, όμως είναι ανάγκη να σου παραγγείλω ακόμη και μερικά
άλλα.
Και Α΄ σου λέω αυτό: Αν θέλεις,
αδελφέ, να αποκτήσης τις αρετές, να μην ακολουθήσης την τάξι που μεταχειρίζονται
κάποιοι και κάνουν πνευματικές ασκήσεις στις επτά ημέρες της εβδομάδας, άλλη
άσκησι γι άλλη αρετή και άλλη γι άλλη, όχι· αλλά η τάξις της δικής σου
εξασκήσεωςς ας είναι το να κάνης πόλεμο αντίθετο σε εκείνα τα πάθη, που πάντα σε
πειράζουν και σε ζημίωσαν και ακόμη συνέχεια σε ζημιώνουν, να στολίζεσαι όμως
από τις αντίθετες αρετές των παθών σου, όσο περισσότερο μπορείς. Γιατί, αν
αποκτήσης αυτές τις αρετές, τις αντίθετες με τα πάθη που σε πειράζουν, βέβαια
και όλες τις άλλες αρετές, με ευκολία και με λίγες πράξεις, θα τις αποκτήσης·
την κάθε μία στον κατάληλό της καιρό και την συνηθισμένη αιτία της· επειδή οι
αρετές είναι πάντα μαζί συνδεδεμένες και όποιος έχει μία εντελώς, όλες τις άλλες
τις έχει πρόχειρες στην πόρτα της καρδιάς του.
Β΄. Μήν αναβάλλης ποτέ χρόνο για την
απόκτησι των αρετών, ούτε ημέρες, ούτε βδομάδες, ούτε μήνες, ούτε χρόνια. Αλλά
σχεδόν, πάντα να αγωνίζεσαι, σαν να γεννήθηκες τότε· και σαν νέος στρατιώτης,
πολέμα συνέχεια και βάδιζε στο ύψος της τελειότητάς τους και μη σταματήσης ούτε
στιγμή. Γιατί, το να σταθής στο δρόμο των αρετών και της τελειότητας, δεν είναι
το να πάρης αναπνοή και δύναμι, αλλά το να στραφής πίσω ή να αδυνατήσης
περισσότερο.
Το να σταθής, εγώ εννοώ, το να
νομίζης ότι απόκτησες εντελώς την αρετή και το να ψάχνεις λίγο τις μικρές
παραλείψεις, που έχεις ακόμη, ή και τις αφορμές και τα αίτια, που σε προσκαλούν
σε πράξεις άλλης νέας αρετής. Οπότε, ας είσαι πάντα γνωστικός και θερμός και
επιδέξιος, για να μη χάσης ούτε καν μία παραμικρή αφορμή και αιτία αρετής. Αγάπα
όλες τις αφορμές και αιτίες, που σε παρακινούν στην αρετή και μάλιστα σε εκείνες
τις αιτίες, που περισσότερο είναι δύσκολες να νικηθούν. Επειδή και οι πράξεις
που γίνονται για να νικηθούν οι δυσκολίες των αρετών, πιο γρήγορα δημιουργούν
τις συνήθειες των αρετών και με βαθυτέρη ρίζα. Εκείνες όμως τις αιτίες, που
μπορούν να σε παρακινήσουν στο πειρασμό της σάρκας, απόφευγε με κάθε φιλοπονία
και γρήγορα, όπως προηγουμένως σου είπα.
Γ΄. Να είσαι φρόνιμος και
διακριτικός στις εξωτερικές εκείνες αρετές, που μπορούν να προξενήσουν ζημιά και
ασθένεια στο σώμα, όπως είναι το να το βασανίζης με υπερβολικές νηστείες,
αγρυπνίες, μελέτες και άλλα παρόμοια· γιατί αυτές, πρέπει να αποκτώνται λίγο
λίγο και με τους βαθμούς τους, όπως θα πω πιο κάτω. Γιά τις άλλες αρετές, που
είναι ολοκληρωτικά εσωτερικές και ψυχικές, καθώς είναι το να αγαπάς τον Θεό, το
να καταφρονής τον κόσμο, το να ταπεινώνεσαι στα ίδια τα μάτια σου, το να μισείς
τα πάθη και την αμαρτία, το να είσαι υπομονητικός και πράος, το να αγαπάς όλους
και όποιον σε ζημιώνει και άλλα παρόμοια, αυτές τις αρετές, λέω, δεν σου
χρειάζεται για να τις αποκτήσης λίγο λίγο, ούτε να ανέβης στην τελειότητά τους
με βαθμούς και σκαλοπάτια, αλλά βιάσου να κάνεις γι αυτές κάθε πράξι όσο
μπορείς, το γρηγορώτερο.
Δ΄. Όλος σου ο λογισμός, όλη η
επιθυμία και η καρδιά, ας μη λογίζεται, ούτε να επιθυμή, ούτε να θέλη άλλο, παρά
το να νικήσης εκείνο το πάθος, που πολεμάς και σε πολεμεί και να αποκτήσης την
αρετή, που είναι αντίθετη σε αυτό· αυτό ας είναι για σένα όλος ο κόσμος, αυτός ο
ουρανός και η γη· αυτό ας είναι όλος σου ο θησαυρός και αυτό ας είναι όλος σου ο
σκοπός, για να αρέσεις και με αυτό στο Θεό· αν τρώς, αν νηστεύης, αν κοπιάζης,
αν αναπαύεσαι, αν αγρυπνάς, αν κοιμάσαι, το οποίο γίνεται μέσα στο σπίτι σου και
αν είσαι έξω, αν προσέχης στις ευλάβειες και στα εργόχειρα, όλα αυτά ας
κατευθύνωνται και ας αποβλέπουν στο να κυριεύσης και νικήσης εκείνο το πάθος και
να αποκτήσης την αντίστοιχη αρετή.
Ε΄. Ας είσαι έχθρος κοινός όλων των
επιγείων ηδονών και απολαύσεων. Γιατί, με αυτόν τον τρόπο, θα πολεμηθής λιγώτερο
από τις άλλες κακίες, οι οποίες όλες έχουν για ρίζα τους την ηδονή. Όταν αυτή
κοπή με το μίσος του εαυτού μας, χάνουν εκείνες την δύναμί τους. Γιατί, αν
θελήσης από το ένα μέρος να πολεμήσης κάποια κακία, να πούμε ακριβώς, κάποια
μερική ευχαρίστησι, και από το άλλο να προσέχης σε άλλες επίγειες ηδονές, αν και
όχι θανάσιμες, αλλά συγγνωστές και ελαφριές, βέβαια, ο πόλεμός σου θα είναι
σκληρός, αιματώδης και πολύ αβέβαιος και στη συνέχεια και η νίκη σου θα είναι
σπάνια. Γι αυτό, να θυμάσαι πάντα εκείνες τις θείες αποφάσεις· «Όποιος αγαπά τη
ζωή του, θα την χάση· αυτός όμως που δεν λογαριάζει τη ζωή του, όσο ζει αυτός ο
κόσμος, θα την φυλάξη για την αιώνια ζωή» (Ιωάν. 12,25). «Αδελφοί, είμαστε
οφειλέτες, αλλά όχι ως προς τον σαρκικό άνθρωπο, που απαιτεί διαγωγή σύμφωνη με
τις επιθυμίες του. Γιατί αν ζήτε σύμφωνα με τις επιθυμίες του φυσικού ανθρώπου,
σάς περιμένει βέβαιος θάνατος. Αν όμως νεκρώσετε τις φυσικές σας επιθυμίες, με
την βοήθεια του Πνεύματος, θα ζήσετε» (Ρωμ. 8,12).
ΣΤ΄. Και τελευταία σου παραγγέλλω,
ότι πολύ καλό και ίσως αναγκαίο, για την απόκτησι των αρετών το να κάνης πρώτα
μία γενική εξομολόγησι, με όλους εκείνους τους οφειλόμενους τρόπους που πρέπει,
για να βεβαιωθής περισσότερο ότι σε σκέπει η χάρις του Θεού σου, από τον οποίο
θα προσμένης όλα τα χαρίσματα, όλες τις αρετές και τις νίκες.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΕ΄ Οι αρετές πρέπει να αποκτώνται σταδιακά, βαθμηδόν και πρώτα πρέπει
να απασχολούμαστε με την μία και κατόπιν με την άλλη.
Αν και ο αληθινός στρατιώτης του
Χριστού, που αγαπά να φτάσει στο πλήρωμα της τελειότητας, δεν θα θέση ποτέ στην
πρόοδό του κάποια χρονική προθεσμία, όμως πρέπει να συγκρατώνται με κάποια
διάκρισι οι υπερβολικές εκείνες θερμότητες του πνεύματος, οι οποίες ανάβουν
μάλιστα στην αρχή με μεγάλη επιθυμία, σβύνουν μετά από αυτά και μας αφήνουν στα
μισά του δρόμου. Οπότε, όχι μόνο οι εξωτερικές και σωματικές αρετές πρέπει να
αποκτώνται σιγά σιγά, σαν με βαθμίδες και σκαλοπάτια, όπως είπαμε, αλλά ακόμη
και οι εσωτερικές και ψυχικές αρετές, κατά αυτόν τον τρόπο πρέπει να αποκτώνται.
Γιατί, με τέτοιο τρόπο, το λίγο γρήγορα γίνεται πολύ και παραμένει. Οπότε, για
παράδειγμα, για να αποκτήσης την εσωτερική αρετή της υπομονής, δεν μπορείς
αμέσως να χαίρεσαι ή να επιθυμής τις βρισιές και τα άλλα αντίθετα, που θα σου
κάνη κάποιος, γιατί η χαρά αυτών και η επιθυμία, είναι οι υψηλότεροι βαθμοί της
υπομονής· σ αυτούς δεν πρέπει να ανεβαίνης αν ίσως δεν περάσης πρώτα από τους
χαμηλότερους βαθμούς και τα σκαλοπάτια αυτής της αρετής. Τα σκαλοπάτια αυτά
είναι, το να καταφρονής εσύ πρώτος τον εαυτό σου· το να μη συγκατατεθής στο να
εκδικηθείς· το να μισής την εκδίκησι και τα παρόμοια (βλέπε στο ιγ΄ κεφάλαιο).
Σε συμβουλεύω ακόμη, να εξασκήσαι
κυρίως όχι σε όλες τις αρετές, ούτε σε πολλές, αλλά πρώτα σε μία μόνο και μετά
από αυτά στην άλλη. Γιατί έτσι φυτεύεται η ενάρετη συνήθεια στη ψυχή πιο εύκολα
και πιο σταθερά· διότι και με την αδιάκοπη εκγύμνασι της μιας αρετής και η
ενθύμησί σου τρέχει ευκολώτερα σ αυτήν και ο νους σου λεπτύνεται πάντα
περισσότερο, για να βρίσκης νέους τρόπους και αιτίες για να την αποκτήσης· και η
θέλησίς σου κλίνει ευκολώτερα και με μεγαλύτερη διάθεσι σ αυτήν. Αυτά βέβαια,
δεν θα επακολουθήσουν, αν καταπιασθής με πολλές αρετές.
Εξ άλλου οι πράξεις μιας μόνης
αρετής, όντας όμοιες μεταξύ τους γίνονται με την ίδια και όμοια εξάσκησι,
λιγότερο κοπιαστικές. Γιατί η μία καλεί και βοηθεί την άλλη, την παρόμοιά της
και εξ αιτίας αυτής της ομοιότητος, εντυπώνονται σε μας ακόμη καλύτερα, με το να
βρίσκουν τον θρόνο της καρδιάς ήδη έτοιμο και διατεθειμένο στο να δέχεται
εκείνες τις νέες πράξεις, που θα ξανακάνουμε, καθώς δέχτηκε από πριν και τις
άλλες τις όμοιές τους.
Αυτοί οι λογαριασμοί, που είπαμε,
έχουν τόση δύναμι και αλήθεια, που γνωρίζουμε βέβαια, Πως όποιος γυμνάζεται καλά
σε μία αρετή, μαθαίνει μαζί με τα άλλα και τον τρόπο, για να γυμνάζεται στην
άλλη και έτσι με την αύξησι της μιας, αυξάνουν όλες μαζί, για την αδιαχώριστη
ένωσι, που έχουν αναμεταξύ τους, διότι όλες οι αρετές είναι ακτίνες, που
προέρχονται από το ένα και το ίδιο θεϊκό φως.
Απόδοση στη νέα Ελληνική:
Ιερομόναχος Βενέδικτος
Έκδοση Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος
Έκδοση Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος
