Η σημασία τής "κλάσεως τού άρτου" στην Εκκλησία τού 1ου αιώνα

Ο άρτος, το βασικό στοιχείο τροφής του ανθρώπου, ευλογήθηκε ιδιαίτερα από τον Χριστό. Στην έρημο ο Κύριος ευλόγησε τους πέντε άρτους (και τα δύο ψάρια) και με αυτά χόρτασαν πέντε χιλιάδες άνδρες, χωρίς να υπολογίζονται οι γυναίκες και τα παιδιά. Στο Μυστικό Δείπνο χρησιμοποιεί τον άρτο για να παραδώσει το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Στους Εμμαούς, μετά την Ανάστασή Του, τα μάτια των μαθητών ανοίγουν και Τον αναγνωρίζουν κατά την ευλογία και την κλάση του άρτου. Ο Χριστός συμβολικά μίλησε για τον παραλληλισμό του άρτου με τον ίδιο τον εαυτό Του, που είναι ο «άρτος της ζωής», ο «άρτος ο ζων», ο «άρτος ο εκ του ουρανού καταβάς» (Ιωάν. στ, 35/51/41).
Ο άρτος συμβολίζει ακόμη την Εκκλησία, καθώς τα μέλη της –οι πιστοί- ήταν πριν διεσπαρμένα όπως το σιτάρι στους αγρούς, αλλά δια του Χριστού συνήχθησαν (συγκεντρώθηκαν) σε ένα σώμα.

Αλλά και εσχατολογικώς, ο άρτος θεωρήθηκε εικόνα της Βασιλείας του Θεού, καθώς οι συμμετέχοντες σ’ αυτήν θα βρίσκονται σε πλήρη κοινωνία με τον Θεό δια της βρώσεως του ουρανίου άρτου, που βρίσκεται στην τράπεζα του Κυρίου: «Μακάριος όστις φάγεται άρτον εν τη Βασιλεία του Θεού» (Λουκ. ιδ,15).

Η τελετή της αρτοκλασίας ή της «ευλογήσεως των άρτων» είναι παλαιότατη λειτουργική πράξη και έχει τις ρίζες της σε αυτούς τους αποστολικούς χρόνους. Θεωρείται κατάλοιπο από τις «αγάπες», τα κοινά γεύματα των πρώτων χριστιανών, που διασώζει και το αρχαίο όνομα της Θείας Ευχαριστίας (κλάσις του άρτου), καθώς και τον τρόπο τεμαχισμού και διανομής της.
Ο άγιος Συμεών Θεσαλονίκης γράφει πως η αρτοκλασία είναι «άνωθεν παραδεδομένη εκ του Σωτήρος αυτού».
Στην τελετή, τους άρτους προσφέρουν οι πιστοί, συνήθως οι εορτάζοντες, αλλά η διανομή των ευλογηθέντων άρτων γίνεται σε όλους τους εκκλησιαζομένους, γεγονός που φανερώνει ακόμη περισσότερο τη σχέση της αρτοκλασίας προς τις παλαιές «αγάπες» των πρώτων χριστιανών.

1. Η "κλάση τού άρτου" από τον Χριστό

Σε 4 χωρία της Καινής Διαθήκης, έχουμε αναφορά, για την «κλάση του άρτου», ως κάτι που παρέδωσε ο Κύριος να τελεί η Εκκλησία:

Εσθιόντων δε αυτών λαβών ο Ιησούς άρτον και ευλογήσας έκλασε και δους τοις μαθηταίς είπε: «Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου». Και λαβών ποτήριον και ευχαριστήσας έδωκεν αυτοίς λέγων: «Πίετε εξ αυτού πάντες, τούτο γαρ εστι το αίμα μου της διαθήκης το περί πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών. Λέγω δε υμίν, ου μη πίω απ’ άρτι εκ τούτου του γενήματος της αμπέλου έως της ημέρας εκείνης, όταν αυτό πίνω μεθ’ υμών καινόν εν τη βασιλεία του Πατρός μου». - Ματθαίος 26/κς΄ 26-29.

Και εσθιόντων αυτών λαβών άρτον ευλογήσας έκλασε και έδωκεν αυτοίς και είπε: «Λάβετε, τούτο εστι το σώμα μου». Και λαβών ποτήριον ευχαριστήσας έδωκεν αυτοίς και έπιον εξ αυτού πάντες. Και είπεν αυτοίς, «τούτο εστι το αίμα μου της διαθήκης, το εκχυνόμενον υπέρ πολλών. Αμήν λέγω υμίν: ουκέτι ου μη πίω εκ του γεννήματος της αμπέλου έως της ημέρας εκείνης, όταν αυτό πίνω καινόν εν τη βασιλεία του Θεού». – Μάρκος 14/ιδ΄ 21-25.

Και δεξάμενος ποτήριο ευχαριστήσας είπε: «Λάβετε τούτο και διαμερίσατε εις εαυτούς. Λέγω γαρ υμίν, ου μη πίω από του γεννήματος της αμπέλου έως ου η βασιλεία του Θεού έλθη». Και λαβών άρτον ευχαριστήσας έκλασεν και έδωκεν αυτοίς λέγων: «Τούτο εστι το σώμα μου [το υπέρ υμών διδόμενον. Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν». Και το ποτήριον ωσαύτως μετά το δειπνήσαι λέγων: «Τούτο το ποτήριον η καινή διαθήκη εν τω αίματί μου το υπέρ υμών εκχυνόμενον»]. –Λουκάς 21/κα΄ 17-20.

Εγώ γαρ παρέλαβον από του Κυρίου, ό και παρέδωκα υμίν. Ότι ο Κύριος Ιησούς εν τη νυκτί ή παρεδίδετο έλαβεν άρτον και ευχαριστήσας έκλασε και είπε: «Τούτο μου εστι το σώμα το υπέρ υμών. Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν». Ωσαύτως και το ποτήριον μετά το διεπνήσαι λέγον: «Τούτο το ποτήριον η καινή διαθήκη εστίν εν τω εμώ αίματι. Τούτο ποιείτε, οσάκις εάν πίνητε εις την εμήν ανάμνησιν». –Α΄ Κορινθίους 11/ια΄ 23-25.

Σύμφωνα λοιπόν με τα κείμενα αυτά, παρατηρούμε τα εξής:

Αυτό το «μυστήριο» (=μύηση), το παρέδωσε ο Κύριος, κατά τη διάρκεια του «μυστικού» (=μυστηριακού) δείπνου, ζητώντας από τους μαθητές του να συνεχίσουν να το επαναλαμβάνουν στην ανάμνησή Του. Σύμφωνα με τα λόγια του αποστόλου Παύλου, ήταν κάτι που «παρέλαβε», και που το «παρέδωσε» και στους Κορινθίους να το τελούν. Πρόκειται λοιπόν για υποχρέωση των Χριστιανών, που συμπεριλαμβάνεται στις παραδόσεις των αποστόλων (Β΄ Θεσσαλονικείς 2/β΄ 15).

Εξ’ αρχής συνδέθηκε με «ευλογία» και «ευχαριστία» του Θεού. Η διαδικασία λοιπόν, δεν είναι κοινή τροφή, αλλά συνδέεται με προσευχή.

Ο άρτος αυτός, ο οποίος τεμαχίστηκε, διαμοιράσθηκε στους μαθητές, με τη διαβεβαίωση ότι αυτό «είναι το σώμα» του Κυρίου.

2. Η "κλάση τού άρτου" από τους Αποστόλους

Από τις Πράξεις των αποστόλων, γίνεται σαφές, ότι η πρώτη Χριστιανική κοινότητα, ακολούθησε την εντολή του Κυρίου κατά παράδοσιν των αποστόλων, για την τήρηση του μυστηρίου αυτού:

Στις Πράξεις 2/β΄ 42, μαθαίνουμε ότι οι πρώτοι Χριστιανοί, «ήσαν προσκαρτερούντες τη διδαχή των αποστόλων και τη κοινωνία και τη κλάσει του άρτου και ταις προσευχαίς». Και λίγο πιο κάτω, στο εδάφιο 46 προσθέτει ότι «καθ’ ημέραν τε προσκαρτερούντες ομοθυμαδόν εν τω ιερώ, κλώντες τε κατ’ οίκον άρτον μετελέμβανον τροφής εν αγαλλιάσει και αφελότητι καρδίας».

Είναι αναμφισβήτητο ότι οι αναφορές για «κλάση του άρτου» στα παραπάνω χωρία, αναφέρεται όχι σε κοινή τροφή, αλλά σε ζητήματα πίστης, δηλαδή στο μυστήριο που παρέδωσε ο Χριστός δια των αποστόλων στην Εκκλησία. Αυτό φαίνεται από το ότι η σχετική αναφορά, γίνεται εν μέσω άλλων λατρευτικών ενεργειών, όπως η διδαχή των αποστόλων, η κοινωνία μεταξύ τους και οι προσευχές. Αν μιλούσε για απλή διατροφική διαδικασία, δεν θα είχε καμία θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες αναφορές.

Επίσης, είναι σημαντικό ότι υπάρχει εκεί και το οριστικό άρθρο, κάτι που σημαίνει ότι μιλάει για κάτι συγκεκριμένο, για έναν όρο που δηλώνει κάτι λατρευτικό.

Ένα ακόμα σημείο, είναι η φράση: «μετελάμβανον τροφής εν αγαλλιάσει…». Εδώ φαίνεται ότι πρόκειται περί κλάσεως του άρτου που είχε θρησκευτικό χαρακτήρα, και που τελείτο κάθε μέρα,  σε συνδυασμό με κάποιο δείπνο, στον οποίο συμμετείχαν οι Χριστιανοί με πνευματική αγαλλίαση και ειρήνη.

Ένα τελευταίο χωρίο που θα παρουσιάσουμε από την Αγία Γραφή, όσον αφορά τη φράση αυτή, βρίσκεται στις Πράξεις 20/κ΄ 7-11:

«Εν δε τη μια των Σαββάτων συνηγμένων ημών κλάσαι άρτον, ο Παύλος διελέγετο αυτοίς, μέλλων εξιέναι τη επαύριον, παρέτεινέν τε τον λόγον μέχρι μεσονυκτίου. Ήσαν δε λαμπάδες ικαναί εν τω υπερώω ου ήμεν συνηγμένοι… αναβάς δε και κλάσας τον άρτον και γευσάμενος, εφ’ ικανόν τε ομιλήσας άχρι αυγής ούτως εξήλθεν».

Το σημαντικότατο αυτό χωρίο, δείχνει ότι οι Χριστιανοί την Κυριακή εκείνη (την μίαν, δηλαδή την πρώτη των Σαββάτων), είχαν μαζευτεί ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΤΟΥ. Το ότι ο σκοπός της σύναξης ήταν η «κλάση του άρτου», φανερώνει ότι δεν είναι δυνατόν να μαζεύτηκαν για να φάνε απλώς ψωμί, αλλά ότι η συνάντησή τους αυτή είχε λατρευτική χροιά. Πολύ περισσότερο, επειδή επρόκειτο να φύγει ο Παύλος, και θα τον αποχαιρετούσαν. Αν λοιπόν υπήρχε κάποιο τόσο σημαντικό γεγονός, δεν θα έλεγε ότι μαζεύτηκαν για να φάνε ψωμί, αλλά για να αποχαιρετήσουν τον Παύλο, που ήταν σπουδαιότερο από το φαγοπότι. Εκτός και αν η «κλάση του άρτου», ήταν κάτι πολύ σπουδαιότερο από το να φάνε απλώς, ακόμα και από το να αποχαιρετήσουν τον Παύλο!

Μάλιστα, στο εδάφιο 11, φαίνεται ότι δεν πήγαν για να φάνε εκεί, επειδή λέει για τον Παύλο: «αναβάς δε και κλάσας τον άρτον και γευσάμενος…» Αν είχαν πάει να φάνε, δεν θα έλεγε: «γευσάμενος», αλλά κάτι άλλο. Γιατί «γευσάμενος», σημαίνει ότι απλώς έβαλε λίγο ψωμί στο στόμα του ο Παύλος, και δεν έφαγε. Άρα, δεν πήγαν για να φάνε, αλλά για να τελέσουν το μυστήριο της κλάσης του άρτου.

3. Η "κλάση τού άρτου" στην μετα-Αποστολική εποχή

Από την πρώιμη αυτή εποχή στα τέλη του 1^ου και τις αρχές του 2^ου αιώνα μ.Χ., θα χρησιμοποιήσουμε εδώ δύο σημαντικότατες αρχαίες μαρτυρίες, για το πώς τελούσαν οι πρώτοι Χριστιανοί την «κλάση του άρτου», και πώς χρησιμοποιούσαν τον όρο αυτό. Πρόκειται για δύο Χριστιανικές πηγές. Είναι οι επιστολές του αγίου Ιγνατίου, που μαρτύρησε επί Τραϊανού (100 – 117 μ.Χ.), και η Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων (Γράφτηκε μεταξύ 70 και 100 μ.Χ.).

Επιστολές Ιγνατίου (100 – 117 μ.Χ.)

Ο θεοφόρος Ιγνάτιος γράφει: «οι κατ’ άνδρα κοινή πάντες εν χάριτι εξ ονόματος συνέρχεσθε… ένα άρτον κλώντες, ός εστι φάρμακον αθανασίας αντίδοτος του μη αποθανείν, αλλά ζην εν Χριστώ διαπαντός» - Ιγνατίου επιστολή προς Εφεσίους κεφ. 20.

Φυσικά δεν είναι δυνατόν, τα παραπάνω λόγια να εφαρμόζονται σε απλό «φαγοπότι». Η κλάση του άρτου είναι σαφές ότι έχει λατρευτική σημασία, εφ’ όσον κατά τους πρώτους Χριστιανούς δίνει αθανασία.

Διδαχή των Αποστόλων (70-100 μ.Χ.)

«Κατά Κυριακήν δε Κυρίου συναχθέντες κλάσατε άρτον και ευχαριστήσατε προεξομολογησάμενοι τα παραπτώματα υμών, όπως καθαρά η θυσία υμών ή.» -Διδαχή κεφ. 14.

Και πάλι συναντάμε την «κλάση του άρτου», ως ένα μυστήριο που γινόταν κυρίως την Κυριακή.

«Περί δε τής ευχαριστίας, ούτως ευχαριστήσατε. Πρώτον περί του ποτηρίου: Ευχαριστούμεν σοι, Πάτερ ημών, υπέρ της αγίας αμπέλου Δαβίδ του παιδός σου. Σοι η δόξα εις τους αιώνας.

Περί δε του κλάσματος: Ευχαριστούμεν σοι Πάτερ ημών, υπέρ της ζωής και γνώσεως ης εγνώρισας ημίν δια Ιησού του παιδός σου. Σοι η δόξα εις τους αιώνας.

Ώσπερ ην τούτο το κλάσμα διεσκορπισμένον επάνω των ορέων και συναχθέν εγένετο έν, ούτω συναχθήτω σου η Εκκλησία από των περάτων της γης εις την βασιλείαν, ότι σου εστίν η δόξα και η δύναμις δια Ιησού Χριστού εις αιώνας…»  -Διδαχή κεφ. 9.

Πιστεύουμε ότι τα παραπάνω κείμενα είναι αρκετά, για να πείσουν και τον πλέον δύσπιστο, για την έννοια της φράσης: «κλάση του άρτου» στην πρώτη Εκκλησία. Πρόκειται για όρο ταυτόσημο με τη σημερινή: «Θεία Ευχαριστία».

Ευελπιστούμε σε άλλες μελέτες να αναλύσουμε περισσότερες παραμέτρους του μυστηρίου αυτού της Εκκλησίας.

Source: Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας