Τι έιναι ο μοναχισμός;
Ο καθένας μας καλείται να υπηρετήσει τον Θεό με πολλούς και ποικίλλους τρόπους.
Ο μοναχισμός είναι μία ιδιαίτερη κλήση, ένας ιδιαίτερος τρόπος για να υπηρετήσει ο άνθρωπος τον Θεό και την ανθρωπότητα.
Ο κάθε άνθρωπος έχει "ίδιον χάρισμα", όπως λέει ο Απόστολος Παύλος. Η κλήση για να γίνει κανείς μοναχός ή είναι κι αυτή ένα "χάρισμα".
Ο ίδιος ο Θεός μιλά απ΄ ευθείας στον μέλλοντα μοναχό ή μοναχή (με σημεία, ενδείξεις ή εσωτερικές διαμηνύσεις), είτε μέσω του Πνευματικού του/της.
Ο μοναχισμός είναι ένας από τους τρόπους για να φτάσει ο ανθρωπος στο "Θείον". Αυτό γίνεται με την απομόνωση, την προσευχή, την άσκηση, την υπακοή στον Γέροντα, την υπηρεσία διακονία και τη νηστεία.
Απομόνωση.
Για να έρθει ένας άνθρωπος ενώπιος ενωπίω με το θείον, κατά τον ιδιαίτερο τρόπο που καλείται να έρθει ένας μοναχός, χρειάζεται απομόνωση και ησυχία, χωρίς εξωτερικούς περισπασμούς. Οι μοναχοί που έχουν ιδιαίτερη χρεία μονώσεως δεν ζουν κοινοβιακά, αλλά απομονωμένοι.
Προσευχή.
Η προσευχή είναι το δικαίωμα, η υποχρέωση και το βοήθημα κάθε πιστού. Για τον μοναχό, η προσευχή αποτελεί τον λόγο ύπαρξης του στη ζωή, στον κόσμο. Υπάρχουν διάφορες μορφές προσευχής, για διάφορες περιστάσεις και ανάγκες. Η "Προσευχή του Ιησού", ή "Ευχή" που λένε οι μοναχοί στο Άγιο Όρος (με τη βοήθεια του κομποσκινιού) συνίσταται στις λέξεις: "Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ Θεού ελέησον με τον αμαρτωλό". Πολλά έχουν γραφτεί για την προσευχή αυτή, και ακόμα περισσότερα εχουν βιωθεί μέσω αυτής. Λέγεται ακόμα και "Καρδιακή Προσευχή".
Υπακοή.
Η υπακοή είναι μία από τις πιο κεφαλαιώδεις αρετές του μοναχού. Είναι προυπόθεση για την ταπεινοφροσύνη, που είναι κατά γενική ομολογία η κορωνίδα όλων των χριστιανικών αρετών. Οι Πατέρες τοποθετούν την υπακοή πάνω από την νηστεία και την προσευχή. Το σκεπτικό είναι ότι άσκηση χωρίς υπακοή γεννά την κενοδοξία και την υπερηφάνεια, ενώ όταν κανείς ενεργεί κάτω από εντολή δεν έχει πρόφαση να υπερηφανεύεται. Υπακοή σημαίνει ανεπιφύλακτο δόσιμο στο θέλημα του Θεού. Ο Γέροντας ή Πνευματικός, βοηθά τον μοναχό ακριβώς επάνω στο θέμα αυτό, και γι΄ αυτό η συμβολή του είναι τεράστιας σημασίας στην εξέλιξη του μοναχού. Σαν ένδειξη υπακοής στο Θεό, ο μοναχός καλείται να "κάνει υπακοή" στον Γέροντα του.
Υπηρεσία - Διακονία.
Η υπηρεσία είναι αλληλένδετη με την προσευχή και την υπακοή. Είναι δύο ειδών η εσωτερική και η εξωτερική. Η εξωτερική έγκειται στην εκτέλεση των καθηκόντων με τα οποία επιφορτίζεται ένας μοναχός που ζει κοινοβιακά, και στην φιλοξενία. Έγκειται επίσης στην προσφορά γνώσης, σοφίας και παρηγοριάς όταν του ζητηθεί. Η εσωτερική έγκειται στην προσευχή του μοναχού για την ανθρωπότητα.
Νηστεία.
Νηστεία είναι η αποχή από συγκεκριμένες τροφές ή από την τροφή γενικά. Αποτελεί την άσκηση του μοναχού στο σωματικό επίπεδο. Η νηστεία έχει σκοπό να αποκαθαίρει, το σώμα και την ψυχή και να δυναμώσει τη θέληση.
Τι προσφέρει ο Μοναχισμός;
Στο κοινωνικό σύνολο.
Η κοινωνία μας έχει ανάγκη από εναλλακτικούς τρόπους ζωής. Το κυνήγι του πλούτου, της κοινωνικής προβολής και των επίγειων απολαύσεων που είναι γενικά οι τρέχουσες κοινωνικές αξίες χρειάζονται αντιστάθμισμα. Ο μοναχισμός είναι μία καθιερωμένη εναλλακτική κοινωνία : οι μοναχοί ζουν μια ιδιάζουσα (για τα κοινά μέτρα) ζωή με κύριο μέλημα τους την σωτηρία της ψυχής τους και της ανθρωπότητας γενικά.
Η ζωή του μοναχού είναι πρότυπο φυσικής ζωής και ζωής με σωστά ιεραρχημένες αξίες. Ο μοναχός μπορεί να γίνει έμπνευση για τον άνθρωπο που ζει στον κόσμο : όχι τόσο για να ακολουθήσει την κλήση του (η οποία είναι "ίδιον χάρισμα", και όχι για τον καθένα) όσο για να ακολουθήσει το παράδειγμα του ως προς τον σεβασμό στο θέλημα του Θεού, για να επαυξηθεί η πίστη του, για να επανεξετάσσει τις συνήθειες του και να επαναιεραρχήσει τις αξίες του.
Ο Ορθόδοξος μοναχός είναι θεματοφύλακας και ζώσα παρουσία μιάς Παράδοσης μακρόχρονης και ιερής. Στα Ορθόδοξα Μοναστήρια ζει πάντα το Βυζάντιο, σαν ατμόσφαιρα ευλάβειας και ως ιδιαίτερος τρόπος λατρείας. Η αγιογραφία, η Βυζαντινή μουσική, η ξυλογλυπτική, η παρασκευή θυμιάματος, όλες τέχνες με προέλευση το Βυζάντιο, ασκούνται ως σήμερα και ανθούν στις Μονές. Η Τέχνη και ειδικά η Βυζαντινή λατρευτική τέχνη είναι ένας από τους βασικούς τρόπους για να προσεγγίσει κανείς το Θείον. Επιπλέον, το Βυζάντιο και η ιδιαίτερη παράδοση που μας κληροδοτείται (μέσω βασικά των Μονών) αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά της εθνικής μας ταυτότητας ως Έλληνες και Χριστιανοί. Αποτελεί δηλαδή μία από τις πιο βαθιές μας ρίζες.
Στο Άγιο Όρος, ειδικότερα, πέρα από το ότι ασκούνται και ανθούν οι Βυζαντινές Θρησκευτικές τέχνες, υπάρχουν και φυλάσσονται αυθεντικά έργα και κειμήλια της εποχής εκείνης : το Άγιο Όρος είναι σήμερα το μεγαλύτερο Βυζαντινό μουσείο στον κόσμο. Τα κτίρια του και οι καλλιτεχνικοί θησαυροί που στεγάζονται εκεί αποτελούν διαχρονική απόδειξη και διαβεβαίωση για τον πνευματικό και καλλιτεχνικό πλούτο της Ορθοδοξίας. Με άλλα λόγια, το Άγιο Όρος είναι ένας από τους κύριους φορείς και εκφραστές της Ορθοδοξίας σήμερα - έτσι, αποτελεί ένα πυλώνα δύναμης, πνευματικότητας και ηθικής για τους απανταχού Ορθοδόξους.
Στην ανθρωπότητα.
Η Κ. Διαθήκη λέει "ο Θεός αγάπη εστίν", και ο Χριστός μας διαβεβαιώνει ότι ο Θεός προνοεί και για τα μικρότερα πλάσματα στη φύση, πόσο μάλλον για τον άνθρωπο. Κι όμως, βλέπουμε σήμερα την ανθρωπότητα να μαστίζεται από το κακό, και τη φύση να καταστρέφεται απερίσκεπτα από τον άνθρωπο. Που είναι η αγάπη του Θεού, λοιπόν; Ή μήπως ο Θεός σταμάτησε να μας αγαπάει; Φαίνεται δύσκολο να καταλάβουμε τον κόσμο, τον άνθρωπο και το Θεό.
Το κλειδί βρίσκεται στο ότι ο άνθρωπος έχει πλαστεί ελεύθερος, δηλαδή με τη δυνατότητα, το δικαίωμα να πει "ναι" ή "όχι" στα πράγματα, με τη δυνατότητα της επιλογής. Ο άνθρωπος λοιπόν μπορεί είτε να συναινέσει με το Θείο θέλημα, είτε να διαφωνήσει και να αντιταχθεί σ΄ αυτό. Το Θείο θέλημα είναι να πηγαίνει η ανθρωπότητα προς το καλύτερο : να μην υπάρχουν πόλεμοι, αρρώστιες, καταστροφές κ.ο.κ. Ο Θεός ξέρει τι πρέπει να κάνει, που πρέπει να επέμβει και πως. Μα αν δεν Του το ζητήσει ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτα από μόνος Του, γιατί έτσι θα παράβαινε τον νόμο της ελευθερίας που ο ίδιος δημιούργησε. Αυτό το ρόλο παίζει η προσευχή. Ο μοναχός ζητά από το Θεό να γίνει το θέλημα του για το καλό της ανθρωπότητας, και την προσευχή αυτή την έχει κάνει σκοπό της ζωής του.
Λέγεται ότι όταν ένας άνθρωπος (μοναχός ασκητής) φτάσει να μετανοήσει και να καθαρθεί ψυχικά ώστε να μπορεί να προσβλέπει στη σωτηρία της ψυχής του, και η θέα του Παραδείσου είναι κοντά και μόνο η ιδέα ότι θα μείνουν άνθρωποι απέξω τον γεμίζει πόνο. Όταν ο άνθρωπος ζει εν Θεώ και ο Θεός εν αυτώ, η θέληση του ταυτίζεται πια με την θέληση του Θεού. Και ο Θεός θέλει "πάντας σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν". Αυτή είναι η προσευχή του μοναχού, αυτή είναι και η ουσιαστική προσφορά του στην ανθρωπότητα.
Ο καθένας μας καλείται να υπηρετήσει τον Θεό με πολλούς και ποικίλλους τρόπους.
Ο μοναχισμός είναι μία ιδιαίτερη κλήση, ένας ιδιαίτερος τρόπος για να υπηρετήσει ο άνθρωπος τον Θεό και την ανθρωπότητα.
Ο κάθε άνθρωπος έχει "ίδιον χάρισμα", όπως λέει ο Απόστολος Παύλος. Η κλήση για να γίνει κανείς μοναχός ή είναι κι αυτή ένα "χάρισμα".
Ο ίδιος ο Θεός μιλά απ΄ ευθείας στον μέλλοντα μοναχό ή μοναχή (με σημεία, ενδείξεις ή εσωτερικές διαμηνύσεις), είτε μέσω του Πνευματικού του/της.
Ο μοναχισμός είναι ένας από τους τρόπους για να φτάσει ο ανθρωπος στο "Θείον". Αυτό γίνεται με την απομόνωση, την προσευχή, την άσκηση, την υπακοή στον Γέροντα, την υπηρεσία διακονία και τη νηστεία.
Απομόνωση.
Για να έρθει ένας άνθρωπος ενώπιος ενωπίω με το θείον, κατά τον ιδιαίτερο τρόπο που καλείται να έρθει ένας μοναχός, χρειάζεται απομόνωση και ησυχία, χωρίς εξωτερικούς περισπασμούς. Οι μοναχοί που έχουν ιδιαίτερη χρεία μονώσεως δεν ζουν κοινοβιακά, αλλά απομονωμένοι.
Προσευχή.
Η προσευχή είναι το δικαίωμα, η υποχρέωση και το βοήθημα κάθε πιστού. Για τον μοναχό, η προσευχή αποτελεί τον λόγο ύπαρξης του στη ζωή, στον κόσμο. Υπάρχουν διάφορες μορφές προσευχής, για διάφορες περιστάσεις και ανάγκες. Η "Προσευχή του Ιησού", ή "Ευχή" που λένε οι μοναχοί στο Άγιο Όρος (με τη βοήθεια του κομποσκινιού) συνίσταται στις λέξεις: "Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ Θεού ελέησον με τον αμαρτωλό". Πολλά έχουν γραφτεί για την προσευχή αυτή, και ακόμα περισσότερα εχουν βιωθεί μέσω αυτής. Λέγεται ακόμα και "Καρδιακή Προσευχή".
Υπακοή.
Η υπακοή είναι μία από τις πιο κεφαλαιώδεις αρετές του μοναχού. Είναι προυπόθεση για την ταπεινοφροσύνη, που είναι κατά γενική ομολογία η κορωνίδα όλων των χριστιανικών αρετών. Οι Πατέρες τοποθετούν την υπακοή πάνω από την νηστεία και την προσευχή. Το σκεπτικό είναι ότι άσκηση χωρίς υπακοή γεννά την κενοδοξία και την υπερηφάνεια, ενώ όταν κανείς ενεργεί κάτω από εντολή δεν έχει πρόφαση να υπερηφανεύεται. Υπακοή σημαίνει ανεπιφύλακτο δόσιμο στο θέλημα του Θεού. Ο Γέροντας ή Πνευματικός, βοηθά τον μοναχό ακριβώς επάνω στο θέμα αυτό, και γι΄ αυτό η συμβολή του είναι τεράστιας σημασίας στην εξέλιξη του μοναχού. Σαν ένδειξη υπακοής στο Θεό, ο μοναχός καλείται να "κάνει υπακοή" στον Γέροντα του.
Υπηρεσία - Διακονία.
Η υπηρεσία είναι αλληλένδετη με την προσευχή και την υπακοή. Είναι δύο ειδών η εσωτερική και η εξωτερική. Η εξωτερική έγκειται στην εκτέλεση των καθηκόντων με τα οποία επιφορτίζεται ένας μοναχός που ζει κοινοβιακά, και στην φιλοξενία. Έγκειται επίσης στην προσφορά γνώσης, σοφίας και παρηγοριάς όταν του ζητηθεί. Η εσωτερική έγκειται στην προσευχή του μοναχού για την ανθρωπότητα.
Νηστεία.
Νηστεία είναι η αποχή από συγκεκριμένες τροφές ή από την τροφή γενικά. Αποτελεί την άσκηση του μοναχού στο σωματικό επίπεδο. Η νηστεία έχει σκοπό να αποκαθαίρει, το σώμα και την ψυχή και να δυναμώσει τη θέληση.
Τι προσφέρει ο Μοναχισμός;
Στο κοινωνικό σύνολο.
Η κοινωνία μας έχει ανάγκη από εναλλακτικούς τρόπους ζωής. Το κυνήγι του πλούτου, της κοινωνικής προβολής και των επίγειων απολαύσεων που είναι γενικά οι τρέχουσες κοινωνικές αξίες χρειάζονται αντιστάθμισμα. Ο μοναχισμός είναι μία καθιερωμένη εναλλακτική κοινωνία : οι μοναχοί ζουν μια ιδιάζουσα (για τα κοινά μέτρα) ζωή με κύριο μέλημα τους την σωτηρία της ψυχής τους και της ανθρωπότητας γενικά.
Η ζωή του μοναχού είναι πρότυπο φυσικής ζωής και ζωής με σωστά ιεραρχημένες αξίες. Ο μοναχός μπορεί να γίνει έμπνευση για τον άνθρωπο που ζει στον κόσμο : όχι τόσο για να ακολουθήσει την κλήση του (η οποία είναι "ίδιον χάρισμα", και όχι για τον καθένα) όσο για να ακολουθήσει το παράδειγμα του ως προς τον σεβασμό στο θέλημα του Θεού, για να επαυξηθεί η πίστη του, για να επανεξετάσσει τις συνήθειες του και να επαναιεραρχήσει τις αξίες του.
Ο Ορθόδοξος μοναχός είναι θεματοφύλακας και ζώσα παρουσία μιάς Παράδοσης μακρόχρονης και ιερής. Στα Ορθόδοξα Μοναστήρια ζει πάντα το Βυζάντιο, σαν ατμόσφαιρα ευλάβειας και ως ιδιαίτερος τρόπος λατρείας. Η αγιογραφία, η Βυζαντινή μουσική, η ξυλογλυπτική, η παρασκευή θυμιάματος, όλες τέχνες με προέλευση το Βυζάντιο, ασκούνται ως σήμερα και ανθούν στις Μονές. Η Τέχνη και ειδικά η Βυζαντινή λατρευτική τέχνη είναι ένας από τους βασικούς τρόπους για να προσεγγίσει κανείς το Θείον. Επιπλέον, το Βυζάντιο και η ιδιαίτερη παράδοση που μας κληροδοτείται (μέσω βασικά των Μονών) αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά της εθνικής μας ταυτότητας ως Έλληνες και Χριστιανοί. Αποτελεί δηλαδή μία από τις πιο βαθιές μας ρίζες.
Στο Άγιο Όρος, ειδικότερα, πέρα από το ότι ασκούνται και ανθούν οι Βυζαντινές Θρησκευτικές τέχνες, υπάρχουν και φυλάσσονται αυθεντικά έργα και κειμήλια της εποχής εκείνης : το Άγιο Όρος είναι σήμερα το μεγαλύτερο Βυζαντινό μουσείο στον κόσμο. Τα κτίρια του και οι καλλιτεχνικοί θησαυροί που στεγάζονται εκεί αποτελούν διαχρονική απόδειξη και διαβεβαίωση για τον πνευματικό και καλλιτεχνικό πλούτο της Ορθοδοξίας. Με άλλα λόγια, το Άγιο Όρος είναι ένας από τους κύριους φορείς και εκφραστές της Ορθοδοξίας σήμερα - έτσι, αποτελεί ένα πυλώνα δύναμης, πνευματικότητας και ηθικής για τους απανταχού Ορθοδόξους.
Στην ανθρωπότητα.
Η Κ. Διαθήκη λέει "ο Θεός αγάπη εστίν", και ο Χριστός μας διαβεβαιώνει ότι ο Θεός προνοεί και για τα μικρότερα πλάσματα στη φύση, πόσο μάλλον για τον άνθρωπο. Κι όμως, βλέπουμε σήμερα την ανθρωπότητα να μαστίζεται από το κακό, και τη φύση να καταστρέφεται απερίσκεπτα από τον άνθρωπο. Που είναι η αγάπη του Θεού, λοιπόν; Ή μήπως ο Θεός σταμάτησε να μας αγαπάει; Φαίνεται δύσκολο να καταλάβουμε τον κόσμο, τον άνθρωπο και το Θεό.
Το κλειδί βρίσκεται στο ότι ο άνθρωπος έχει πλαστεί ελεύθερος, δηλαδή με τη δυνατότητα, το δικαίωμα να πει "ναι" ή "όχι" στα πράγματα, με τη δυνατότητα της επιλογής. Ο άνθρωπος λοιπόν μπορεί είτε να συναινέσει με το Θείο θέλημα, είτε να διαφωνήσει και να αντιταχθεί σ΄ αυτό. Το Θείο θέλημα είναι να πηγαίνει η ανθρωπότητα προς το καλύτερο : να μην υπάρχουν πόλεμοι, αρρώστιες, καταστροφές κ.ο.κ. Ο Θεός ξέρει τι πρέπει να κάνει, που πρέπει να επέμβει και πως. Μα αν δεν Του το ζητήσει ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτα από μόνος Του, γιατί έτσι θα παράβαινε τον νόμο της ελευθερίας που ο ίδιος δημιούργησε. Αυτό το ρόλο παίζει η προσευχή. Ο μοναχός ζητά από το Θεό να γίνει το θέλημα του για το καλό της ανθρωπότητας, και την προσευχή αυτή την έχει κάνει σκοπό της ζωής του.
Λέγεται ότι όταν ένας άνθρωπος (μοναχός ασκητής) φτάσει να μετανοήσει και να καθαρθεί ψυχικά ώστε να μπορεί να προσβλέπει στη σωτηρία της ψυχής του, και η θέα του Παραδείσου είναι κοντά και μόνο η ιδέα ότι θα μείνουν άνθρωποι απέξω τον γεμίζει πόνο. Όταν ο άνθρωπος ζει εν Θεώ και ο Θεός εν αυτώ, η θέληση του ταυτίζεται πια με την θέληση του Θεού. Και ο Θεός θέλει "πάντας σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν". Αυτή είναι η προσευχή του μοναχού, αυτή είναι και η ουσιαστική προσφορά του στην ανθρωπότητα.
